Γιατί ξέσπασε και γιατί πέτυχε η Ελληνική Επανάσταση; Στο βιβλίο του «Το 1821 ως επανάσταση: Γιατί ξέσπασε και γιατί πέτυχε», ο Δημήτρης Παπανικολόπουλος, διδάκτορας στο Τμήμα Πολιτικής Επιστήμης και Ιστορίας του Παντείου Πανεπιστημίου, ερμηνεύει τα γεγονότα από τη σκοπιά του πολιτικού επιστήμονα.

Ο κ. Παπανικολόπουλος στο πλαίσιο της παρουσίασης του βιβλίου του στην Τρίπολη τη Δευτέρα 20 Σεπτεμβρίου, απάντησε σε τρεις ερωτήσεις του Arcadia Portal:

Ένα «φρέσκο» βιβλίο για την ελληνική επανάσταση, στην επέτειο των 200 ετών από το ξέσπασμά της. Τι καινούριο παρουσιάζετε στο βιβλίο σας, ερμηνευτικά, ως προς το γιατί έγινε ο ξεσηκωμός και «γιατί πέτυχε»;

Αν και γνωρίζουμε πολλά και για όλες σχεδόν τις πλευρές της Ελληνικής Επανάστασης από ιστορικής απόψεως, υστερούμε στον τομέα της ερμηνείας. Γιατί ξέσπασε, αλλά κυρίως γιατί πέτυχε, είναι ερωτήματα που ζητούν πιο πειστικές και πιο συνολικές απαντήσεις. Το βιβλίο συνεισφέρει σε αυτό ακριβώς, προσφέροντας την οπτική ενός πολιτικού επιστήμονα, ειδικού στη μελέτη των κοινωνικών κινημάτων, των επαναστάσεων, και γενικότερα των συγκρουσιακών μορφών πολιτικής.

Γιατί δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι το 1821 ήταν μια επανάσταση και, ως εκ τούτου, πρέπει να ερμηνευτεί με τα κατάλληλα ερμηνευτικά εργαλεία, τα οποία προέρχονται από την οικεία υποπεριοχή της Πολιτικής Επιστήμης.

Οι θεωρίες των κοινωνικών κινημάτων μας δίνουν τη δυνατότητα να συμπεριλάβουμε σε ένα ευρύ ερμηνευτικό πλαίσιο την επίδραση των διεθνών συνθηκών, τις πολιτικές ευκαιρίες που δημιούργησαν και εκμεταλλεύτηκαν οι επαναστατημένοι Έλληνες, τους υλικούς και ανθρώπινους πόρους που χρησιμοποίησαν, τις ταυτοτικές, ιδεολογικές και συναισθηματικές παραμέτρους της δράσης τους, καθώς και τις τακτικές καινοτομίες τους στο πεδίο της μάχης.

Τι έχει να προσφέρει στον σύγχρονο πολίτη η μελέτη της Ελληνικής Επανάστασης σήμερα;

Η Ελληνική Επανάσταση είναι η ιδρυτική πράξη του νέου ελληνικού κράτους και επιζεί μέχρι σήμερα σαν πολιτικό συμβόλαιο της κοινής μας ύπαρξης. Γιατί οι επαναστάσεις συνιστούν πολιτικές αποφάσεις που αποσκοπούν σε μια καλύτερη κοινωνία, τουλάχιστον για όσους και όσες ξεσηκώνονται. Είναι μια υπενθύμιση ότι αυτό το κράτος το φτιάξαμε γιατί πολεμήσαμε σε έναν ολοκληρωτικό πόλεμο για να ζήσουμε ελεύθεροι και ίσοι απέναντι στο νόμο. Και κάθε φορά που διακυβεύονται αυτά τα στοιχεία του πολιτικού συμβολαίου της Επανάστασης θα πρέπει να σπεύδουμε συλλογικά προς υπεράσπισή τους. Έπειτα, η Ελληνική Επανάσταση είναι ένα εξαιρετικό παράδειγμα νικηφόρου αγώνα ενάντια σε υπέρτερο αντίπαλο (δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι δεν πετυχαίνουν όλες οι επαναστάσεις) και αξίζει να γνωρίζουμε σε βάθος πώς συνέβη αυτό, πέρα από ρομαντικά αφηγήματα περί «αδούλωτου λαού».

Οι πετυχημένοι αγώνες συνήθως κρύβουν πετυχημένες στρατηγικές και τακτικές που είναι πάντα χρήσιμες. 

Η Τρίπολη γιορτάζει τα 200 χρόνια από την Άλωση της Τριπολιτσάς, την πρώτη μεγάλη σύγκρουση Ελλήνων και Τούρκων και την πρώτη μεγάλη νίκη των επαναστατών. Πολύς λόγος γίνεται ανάμεσα στους πολίτες εδώ στην πόλη μας ως προς το αν ήταν άλωση ή απελευθέρωση. Ποια είναι η άποψή σας;

Σημασία δεν έχουν τόσο τα σημαίνοντα «άλωση» και «απελευθέρωση», όσο έχουν τα σημαινόμενα που κρύβονται πίσω τους. Αν η λέξη «άλωση» σημαίνει απλώς την αλλαγή κατοχής μιας πόλης, τότε είναι ακριβής. Αν σημαίνει την ότι οι Έλληνες κατέκτησαν μια πόλη στην οποία ζούσαν άλλοι/ες, τότε είναι πρόδηλα εσφαλμένη. Οι Έλληνες ζούσαν και πριν στην πόλη που «άλωσαν». Αν η λέξη «απελευθέρωση» σημαίνει την επιτυχή προσπάθεια να διώξουν τους κυρίαρχους που τους κρατούσαν σε υποδεέστερη θέση, τότε είναι ακριβής. Αν σημαίνει την αποκατάσταση μιας πρότερης κατάστασης, όπου οι επαναστατημένοι ήταν ελεύθεροι/ες, τότε είναι εσφαλμένη. Οι ελληνόφωνοι πληθυσμοί της νότιας Βαλκανικής δεν κοιμόντουσαν και ξυπνούσαν για αιώνες με το όνειρο της «απελευθέρωσης», και άρα της επιστροφής σε κάποιο φαντασιακό παρελθόν. Η επιθυμία για τη δημιουργία ελεύθερου κράτους ήταν πολύ πιο πρόσφατη. Αναμφισβήτητο, όμως, είναι το γεγονός ότι η άλωση της Τριπολιτσάς (με την έννοια της κατοχής τους από τους Έλληνες) ήταν από τις πλέον σημαντικές εξελίξεις της Επανάστασης, γιατί έδωσε ζωτικό χώρο στους επαναστατημένους. Η σημασία της Τρίπολης, άλλωστε, φαίνεται και από το γεγονός ότι βρέθηκε στο κέντρο των εμφύλιων διενέξεων, καθώς και από το γεγονός ότι ο Κολοκοτρώνης πρότεινε να γκρεμιστούν τα τείχη της για να μην εδραιώσει την παρουσία του ο Ιμπράημ στο κέντρο της Πελοποννήσου. Τελειώνοντας, θα ήθελα να θίξω αυτό που δεν πρέπει να αποφεύγουμε. Η σφαγή της Τριπολιτσάς οφείλεται τόσο στο συσσωρευμένο μίσος των Ελλήνων για τους Οθωμανούς όσο και στην επιθυμία τους να τους λαφυραγωγήσουν. Γι’ αυτό δεν τους ήθελαν ζωντανούς. Η εξήγηση, όμως, δεν συνιστά δικαιολόγηση.

Η σφαγή της Τριπολιτσάς αποτελεί σημαντικό κρίκο στο φαύλο κύκλο της σφαγής που εγκαινιάστηκε στις δύο πλευρές του Αιγαίου, όπου οι ειδήσεις για σφαγές ομοεθνών στη μία πλευρά του Αιγαίου πυροδοτούσε σφαγές στην άλλη πλευρά.

Όσο αξιοκατάκριτες είναι οι σφαγές στην Κων/λη, τη Σμύρνη, το Αϊβαλί, τη Χίο, και αλλού, άλλο τόσο αξιοκατάκριτες είναι οι σφαγές αθώων και αιχμαλώτων στην Τριπολιτσά, το Νεόκαστρο, τον Ακροκόρινθο, την Αθήνα, την Ύδρα.

*Το βιβλίο «Το 1821 ως επανάσταση. Γιατί ξέσπασε και γιατί πέτυχε» του δρ. Πολιτικής Επιστήμης και ερευνητή Δημήτρη Παπανικολόπουλου αποτελεί το δεύτερο της εκδοτικής σειράς του ΕΝΑ «Βασικές Έννοιες». Στόχος της σειράς, η οποία εγκαινιάστηκε με το βιβλίο Δημοκρατία. Η δημοκρατία και η δικαιοσύνη της του καθηγητή Νίκου Παρασκευόπουλου, είναι να προσφέρει ολοκληρωμένη εγκύκλια κατανόηση και μια επιστημονικά έγκυρη και εμπεριστατωμένη θεώρηση βασικών εννοιών της πολιτικής, οικονομικής και κοινωνικής θεωρίας, εκκινώντας από μια καταστατικά προοδευτική αφετηρία. Τα εισαγωγικά εγχειρίδια της σειράς απευθύνονται σε όσους και όσες έρχονται για πρώτη ίσως φορά σε επαφή με τις αντίστοιχες έννοιες αλλά και σε αυτούς ή αυτές που επιθυμούν να εμβαθύνουν στην κατανόησή τους. Ενσωματώνοντας κλασικές και σύγχρονες προσεγγίσεις, με κριτική ματιά και σε άμεση σύνδεση με τη συγχρονία, επιχειρούν να διευρύνουν και να εμπλουτίσουν την προοδευτική θεωρία και πρακτική με την ταυτόχρονη επισκόπηση παραδειγμάτων και πρακτικών από τη διεθνή εμπειρία και βιβλιογραφία.

Την επιστημονική επιμέλεια της σειράς έχει ο συντονιστής του Κύκλου Πολιτικής Ανάλυσης του ΕΝΑ δρ. Κώστας Ελευθερίου.

Το Ινστιτούτο Εναλλακτικών Πολιτικών ΕΝΑ παρουσιάζει το βιβλίο του Δημήτρη Παπανικολόπουλου «Το 1821 ως Επανάσταση. Γιατί ξέσπασε και γιατί πέτυχε» (εκδόσεις ΕΝΑ, σειρά: Βασικές Έννοιες) τη Δευτέρα 20 Σεπτεμβρίου στις 19:00 στην Τρίπολη (στο Μεγάλο Καφενείο - Πλατεία Αγ. Βασιλείου).

Με τον συγγραφέα θα συζητήσει ο Βασίλης Καρδάσης, Καθηγητής Οικονομικής Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο Κρήτης. Τη συζήτηση θα συντονίσει η ιστορικός - δημοσιογράφος Εύα Γαλανιάδη.

Φωτογραφία Ινστιτούτο Εναλλακτικών Πολιτικών ΕΝΑ