Οι αρχαίες γιορτές, τα έθιμα και οι παροιμίες του Οκτωβρίου

Οι αρχαίες γιορτές, τα έθιμα και οι παροιμίες του Οκτωβρίου

Οκτώβριος 01, 2016 - 09:37
0 σχόλια

Οκτώβρη και δεν έσπειρες, οκτώ σωρούς δεν έκανες

Πρώτη Οκτωβρίου σήμερα και ο μήνας του τρύγου ξεκινά. Ο Οκτώβριος, ο δέκατος μήνας του Γρηγοριανού Ημερολογίου, με διάρκεια 31 ημερών, πήρε την ονομασία του από τη λατινική λέξη Octo (=οκτώ), επειδή στο αρχαίο δεκάμηνο ρωμαϊκό ημερολόγιο ήταν ο όγδοος στη σειρά μήνας.

Στη συνέχεια, με την προσθήκη του Ιανουαρίου και του Φεβρουαρίου, το ρωμαϊκό ημερολόγιο έγινε δωδεκάμηνο. Ο Οκτώβριος μετακινήθηκε στη δέκατη θέση, αλλά διατήρησε την παλιά του ονομασία. Ηταν ο τέταρτος μήνας του αττικού έτους. Ονομάστηκε Πυανεψιών από τα ιερά Πυανέψια ή Πυανόψια, εορτή προς τιμήν του Απόλλωνα.Ετυμολογία: Ο Πυανεψιών παράγεται από τις πυάνους (κυάμους: κουκκιά) + έψειν (έψω = ψήνω, βράζω) [βλ. Αλκμάν 63].

ΟΙ ΑΡΧΑΙΕΣ ΓΙΟΡΤΕΣ ΤΟΥ ΟΚΤΩΒΡΙΟΥ

Το μήνα αυτό γιορτάζονταν πολλές γιορτές όπως τα Προηρόσια, τα Οσχοφόρια, τα Θησεία, τα Στήνια, τα Θεσμοφόρια, τα Χαλκεία και τα Απατούρια.

Ιερά Πυανέψια: Κάθε χρόνο στις 7 Πυανεψιώνα (Οκτωβρίου), εορτή του Απόλλωνα, οι Αθηναίοι έβραζαν κουκκιά και άλλα όσπρια σε μια χύτρα (πανσπερμία, πολυσπόρια) προσφέροντάς τα σε κοινή συνεστίαση ευχόμενοι «καλή σπορά». Το ίδιο συμβαίνει τη σήμερον σε ορισμένα χωριά (Σάμος κ.ά.). 

Περιέφεραν ακόμα την Ειρεσειώνη: ένα κλαδί ελιάς στολισμένο με μαλλί γεμάτο από καρπούς τραγουδώντας: «Η Ειρεσειώνη σύκα φέρνει και παχιά ψωμιά και στα βάζα μέλι και λάδι και κρασί δυνατό...» (Πλούταρχος, Θησεύς 22).Ήταν αφιερωμένος στον Άρη και τον παρίσταναν με μορφή κυνηγού, που έχει λαγό στα πόδια του, πουλιά πάνω απ` το κεφάλι του και ένα είδος κάδου κοντά του
Έχει 31ημέρες και από μικρούς μας ταλαιπωρούσε με την ορθογραφία του μιας και δεν έχει το «μ» που έχουν οι διπλανοί του μήνες Σεπτέμβριος, Νοέμβριος κτλ.

Προηρόσια: Γιορτή προς τιμήν της Δήμητρας και της Κόρης (Περσεφόνης), που τελούσαν οι αρχαίοι Αθηναίοι στην Ελευσίνα, πριν από το όργωμα, στις αρχές του μηνός Πυανεψιώνος (μέσα Οκτωβρίου).

Η παράδοση λέει ότι μία επιδημία είχε ενσκήψει στον ελλαδικό χώρο και το μαντείο των Δελφών αποφάνθηκε ότι οι Αθηναίοι, εκ μέρους και των υπόλοιπων Ελλήνων, θα έπρεπε να προσφέρουν ένα μέρος της σοδειάς τους στη θεά Δήμητρα. Σε αντάλλαγμα, οι άλλες πόλεις της Ελλάδας όφειλαν να στείλουν ένα μέρος της δικής τους συγκομιδής στην Αθήνα.

Πρόκειται για μία από τις ελάχιστες γιορτές που αναφέρονται σε αρχαία τραγωδία («Ικέτιδες» του Ευριπίδη). Η κύρια προσφορά ήταν οι πρώτοι καρποί των δημητριακών, ενώ σε κατοπινούς χρόνους μαρτυρείται και η θυσία βοδιών.

Οσχοφόρια: Η γιορτή αυτή πήρε το όνομά της από τον Όσχο (ή όσχη ή ώσχη) (όπως ονομαζόταν το κλαδί αμπελιού που είχε επάνω του σταφύλια). Στα Οσχοφόρια μια πομπή στην οποία επικεφαλής ήταν δύο ευγενείς νέοι, που φορούσαν μακρό ιερατικό χιτώνα και κρατούσαν όσχους, κατευθυνόταν, ψέλνοντας τα ωσχοφορικά μέλη, από το εν Λίμναις ιερό του Διονύσου στο ιερό της Αθηνάς Σκιράδος (θεότητα της βλάστησης), στο Φάληρο. Τους όσχους, που επρόκειτο να χρησιμοποιηθούν στη γιορτή, τους μάζευαν όταν τελείωνε ο τρύγος και τους συγκέντρωναν στο εν λόγω ιερό του Διονύσου.

Θησεία: Ο Θησέας, ο ενδοξότερος από τους αρχαίους αττικούς ήρωες, είχε τη γιορτή που του άρμοζε στην Αθήνα, την πόλη για το συνοικισμό της οποίας, σύμφωνα με μια παράδοση, ήταν υπεύθυνος. Εκτός της πομπής και της θυσίας, διεξάγονταν στο πλαίσιο αυτής της γιορτής και αθλητικοί αγώνες, που είχαν όμως πιο πολύ στρατιωτικό χαρακτήρα.

Το 475 π.Χ. ο στρατηγός Κίμων θα αναζητήσει (σύμφωνα και με χρησμό του μαντείου των Δελφών) τα οστά του ήρωα στη Σκύρο. Μετά την ανεύρεση του τεράστιου σκελετού του Θησέα (όπως θα άρμοζε εξάλλου σ’ έναν ήρωα τέτοιου διαμετρήματος), καθιερώνεται η γιορτή προς τιμήν του στην Αθήνα, στο ιερό του κοντά στην Αγορά, το Θησείον. Η γιορτή διαρκούσε τέσσερις ημέρες:

Την πρώτη ημέρα γινόταν η πομπή, στη συνέχεια η θυσία και τέλος η διανομή τροφίμων στους φτωχούς. Τη δεύτερη ημέρα γίνονταν στρατιωτικές ασκήσεις και το βράδυ λαμπαδηδρομία. Την τρίτη ημέρα γίνονταν γυμνικοί αγώνες με εννέα αγωνίσματα: δόλιχος, στάδιο, δίαυλος, πάλη, πυγμαχία, παγκράτιο, οπλίτης δρόμος, οπλομαχία και ακοντισμός. Έπαιρναν μέρος τα παιδιά και οι έφηβοι, γιατί τα Θησεία ήταν γιορτή των νέων. Την τέταρτη και τελευταία ημέρα γίνονταν ιπποδρομίες.

Στήνια: Τα Στήνια ήταν γιορτή προς τιμή της Δήμητρας. Τελούνταν στην Αθήνα πριν τα Θεσμοφόρια και οι Αθηναίοι γιόρταζαν την άνοδο της Δήμητρας. Τα Στήνια ήταν προετοιμασία για τη γιορτή των Θεσμοφορίων. Συμμετείχαν μόνο παντρεμένες γυναίκες οι οποίες έπρεπε να απείχαν από σεξουαλικές δραστηριότητες για εννέα μέρες. Κατά τη γιορτή αυτή οι γυναίκες πειράζονταν μεταξύ τους, έλεγαν βλάσφημες λέξεις και έκαναν απρεπείς χειρονομίες.

Θεσμοφόρια: Τα Θεσμοφόρια ήταν φθινοπωρινή γιορτή και τελούνταν κατά το μήνα Πυανεψιώνα, δηλαδή Οκτώβριο και Νοέμβριο. Η πρώτη μέρα ονομαζόταν Κάθοδος, η δεύτερη Νηστεία και η τρίτη Καλλιγένεια. 

Στα Θεσμοφόρια συμμετείχαν μόνο παντρεμένες γυναίκες, όπου τιμούσαν το θεσμό του γάμου. Κάθε μια από τις φυλές της Αττικής επέλεγε δυο γυναίκες ανάμεσα στις νόμιμα γεννημένες και παντρεμένες. Κάθε πολίτης, που είχε την οικονομική δυνατότητα, έπρεπε να δώσει στη γυναίκα του τα αναγκαία χρήματα που απαιτούσαν τα έξοδα της τελετής. Οι άντρες αποκλείονταν από τη γιορτή και δεν μπορούσαν να εισέλθουν στο ναό, όπου γίνονταν οι τελετουργίες. Η συζυγική ένωση θεωρούνταν δώρο της Δήμητρας, που παρουσιάζονταν ως το πρότυπο της καλής μάνας της οικογένειας, της τρυφερής και αφοσιωμένης στα παιδιά της. Οι μυστικές τελετουργίες θύμιζαν, όπως εκείνες των Ελευσίνιων Μυστηρίων, τον πόνο της θεάς που έχασε την κόρη της. Η μητρότητα συγκρίνονταν έτσι με τα μυστήρια της γήινης βλάστησης. Η σπορά ταυτίζονταν με τη γέννηση και η εμφάνιση του σταριού την άνοιξη συνδεόταν με την ιδέα της τεκνοποιϊας. 

Περίπου ένα χρόνο πριν τη γιορτή, οι γυναίκες έριχναν σε μεγάλους λάκκους χοίρους μαζί με ομοιώματα φιδιών και αντρικών φαλλικών οργάνων. Τη στιγμή της τέλεσης της γιορτής, στη διάρκεια της πρώτης μέρας γινόταν πομπή των γυναικών από την Αθήνα στην Ελευσίνα. Μαζί τους μετέφεραν λατρευτικά σκεύη, τρόφιμα και χοίρους. Στην Ελευσίνα κατέβαιναν στους λάκκους, μάζευαν τα υπολείμματα των χοίρων και άφηναν τους νέους. Τα τοποθετούσαν στους βωμούς μαζί με δημητριακά, ώστε να εξασφαλίσουν τη γονιμότητα των χωραφιών. Οι γυναίκες έμεναν όλη νύκτα στην Ελευσίνα όπου τελούσαν ομαδικούς χορούς και επιδείξεις των ιερών συμβόλων της θεάς. 

Η δεύτερη μέρα, της Νηστείας, ήταν μέρα πένθους. Τα δικαστήρια έκλειναν και η Βουλή διέκοπτε τις εργασίες της. Συμμετείχαν στο πένθος της θεάς για την αρπαγή της Κόρης. Οι γυναίκες κάθονταν στο έδαφος γύρω από το άγαλμα της θεάς στην Ελευσίνα και έτρωγαν διάφορα εδέσματα. Το μεσημέρι ξεκινούσαν με πομπή και επέστρεφαν στην Αθήνα. 

Την τελευταία μέρα της γιορτής, η Δήμητρα τιμόταν ως Καλλιγένεια, δηλαδή η θεά με τους όμορφους απογόνους, που προστάτευε τη νόμιμη γέννηση των παιδιών και την παραγωγή των καρπών της γης. Οι γυναίκες ξεφάντωναν και έκαναν θυσίες προς τιμή της θεάς.

Χαλκεία: Τα Χαλκεία (πρώην Εργάνεια) ήταν αρχαία εορτή των Αθηναίων. Γιορτάζονταν τη τελευταία μέρα του μήνα Πυανεψιώνος αρχικά απ΄ όλο τον αθηναϊκό λαό προς τιμή της θεάς Αθηνάς της λεγόμενης "Εργάνης", και για τον λόγο αυτό η ίδια εορτή λεγόταν και "Αθήναια" ή "Πάνδημος εορτή". Αργότερα (4ος αιώνας π.Χ.) τα Χαλκεία εορτάζονταν μόνο από τους χειρώνακτες και ειδικότερα από τους χαλκέους (τους σιδηρουργούς) προς τιμή του θεού Ηφαίστου όπου και εξ αυτού επικράτησε με το όνομα Χαλκεία.

Πιθανότατα κατά αυτή την ημέρα ξεκινούσαν οι Αρρηφόροι να υφαίνουν το ιερό πέπλο της θεάς Αθηνάς για τα Αρρηφόρια. Ο Μένανδρος ο Κηφισιεύς παρέλαβε όλο το υλικό από την εορτή αυτή για τη δημιουργία της ομώνυμης κωμωδίας του τα "Χαλκεία".

Τα Χαλκεία θεωρούνται ο αρχαίος πρόδρομος της σύγχρονης εορτής της "εργατικής πρωτομαγιάς". Δεν θα πρέπει επίσης να προκαλεί εντύπωση ότι ακόμη και σήμερα κοντά στο Ναό του Ηφαίστου (στο Θησείο) υφίστανται πολλά καταστήματα κυρίως εμπορίου σιδήρου.

Απατούρια: Τα Απατούρια ήταν πολιτική γιορτή τελούμενη από τους Αθηναίους και όλους γενικά τους Ίωνες εκτός των Κολοφωνίων και των Εφεσίων. Γινόταν τον μήνα Πυανεψιώνα και διαρκούσε τρεις ημέρες. Σύμφωνα με μία παράδοση σύνδέονταν με τον μύθο του Αιγέα και της Αίθρας.

Η πρώτη μέρα συνέπιπτε με την 11η του μήνα Πυανεψιώνος. Ονομάζονταν δορπία ή δόρπεια. Την ημέρα αυτή, κάθε πολίτης ερχόταν τις απογευματινές ώρες στο Φρατρείο, ή το σπίτι κάποιου πλούσιου μέλους της φρατρείας του και δειπνούσε.

Η δεύτερη μέρα ήταν αφιερωμένη στους θεούς, και ονομάζονταν ανάρρυσις, διότι την ημέρα αυτή γίνονταν θυσίες προς τον Φράτριο Δία και την Αθηνά, μερικές φορές και στον Διόνυσο τον Μαιλαναιγίδα. Οι θυσίες αυτές ήταν δημοφιλείς και όλοι οι πολίτες της Αθήνας συμμετείχαν, φορώντας τα καλύτερα ενδύματά τους, και κρατώντας αναμμένες λαμπάδες στα χέρια.

Η τρίτη ημέρα ονομάζονταν κουρεώτις, ήταν αφιερωμένη στα αγοράκια που γεννήθηκαν κατά το ίδιο χρόνο και θυσίαζαν μια κατσίκα ή ένα πρόβατο για κάθε αγόρι. Το θύμα ονομάζονταν μείον και ο θύτης μειαγωγός. Σύμφωνα με μερικούς συγγραφείς ακολουθούσε και τέταρτη ημέρα, η οποία ονομάζονταν η των επίβδα. Αυτή όμως δεν ήταν ημέρα γιορτής, αλλά απλά έτσι λεγόταν η επόμενη μέρα κάθε γιορτής.

Ο ελληνικός λαός δίνει στον Οκτώβριο και τα ονόματα: Αϊ-Δημήτρης ή Αϊ-Δημητριάτης, Βροχάρης, Σποριάτης ή Σποριάς ή Σπαρτός, Μπρουμάρης (=ομιχλώδης, σκοτεινός) και Παχνιστής (από την πάχνη που πέφτει στους αγρούς). Για τη σπορά, το θρησκευτικό σημάδι του χρόνου είναι η Κυριακή του Σπορέως, όπου διαβάζεται στην εκκλησία η παραβολή του Σπορέως (Λουκά η΄ 5-15). Ένα άλλο σημαντικό σημάδι του χρόνου μέσα στον Οκτώβριο είναι η γιορτή του αγίου Δημητρίου στις 26 του μήνα που μαζί με τη γιορτή του αγίου Γεωργίου στις 23 Απριλίου αποτελούν για τους κτηνοτρόφους τα δύο συνόρατα του χρόνου. Χωρίζουν, δηλαδή, το κτηνοτροφικό έτος σε δύο εξάμηνα, το θερινό και το χειμερινό. Γι’αυτό και στις γιορτές αυτές αρχίζουν και τελειώνουν οι συμβάσεις και οι άλλες συμφωνίες μεταξύ τους, αλλά και με τους γεωργούς. Ανήμερα της γιορτής γίνεται και το άνοιγμα των κρασιών και η δοκιμή τους με την ευχή «καλόπιοτο» ή «και του χρόνου».

«Καλοκαιράκι του Αγ. Δημητρίου» ο λαός μας ονομάζει τις λίγες μέρες κοντά στη γιορτή του Αγίου, όπου ο καιρός είναι σαν καλοκαιρινός. Αυτή η καλοκαιρία χρειάζεται για το όργωμα και συμβολική εγγύησή της είναι τα χρυσάνθεμα (ή αγιοδημητριάτικα).Τον θεωρεί έναν από τους μήνες κατά τους οποίους πρέπει κανείς να πίνει το κρασί ανέρωτο, γιατί τον συμπεριλαμβάνει στην παροιμία: «Όποιος μήνας έχει ΡΟ, δε θέλει στο κρασί νερό».

Τον μήνα Οκτώβριο στον Πόντο τον αποκαλούσαν Τρυγομηνά γιατί τότε ξεκινούσε στις περισσότερες περιοχές ο τρύγος. Στην Ινέπολη, την Οινόη και τα Κοτύωρα τον έλεγαν και Αϊ-Δημήτρη, λόγω της μεγάλης γιορτής του Αγίου Δημητρίου που σηματοδοτούσε και το τέλος του καλοκαιριού. Την πρώτη ημέρα του μήνα γιόρταζαν τον Άγιο Ρωμανό τον Μελωδό, στις 18 τον Απόστολο και Ευαγγελιστή Λουκά.

Οι παροιμίες του Οκτωβρίου

Αϊ-Δημητράκη, μικρό Καλοκαιράκι. 

Ο Οκτώβρης συγυρίζει, ναφθαλίνη θα μυρίσει 

Οκτώβρης και δεν έσπειρες, οχτώ σωρούς δεν έκανες… 

Οκτώβρης και δεν έσπειρες; Λίγο σιτάρι θα ’χεις. 

Όποιος σπέρνει τον Οκτώβρη, έχει οκτώ σειρές στ’ αλώνι. 

Το οκτωβριανό το λάδι, άλλος μήνας δεν το βγάζει.

Επιμέλεια: Γαλανιάδη Εύα

(ΠΗΓΕΣ: Σελίδα της Ορθόδοξης Εκκλησίας στη Ζάμπια και στο Μαλάουι, sansimera.gr, hellenicmythology.gr, wikipedia.gr, στη φωτογραφία, ο πίνακας του Γιάννη Τσαρούχη)

Ειδήσεις: 

Προσθήκη νέου σχολίου

Το ArcadiaPortal.gr σέβεται όλες τις απόψεις, αλλά διατηρεί το δικαίωμά του να μην αναρτά υβριστικά, συκοφαντικά σχόλια και διαφημίσεις. Τα σχόλια απηχούν αποκλειστικά τις απόψεις των αναγνωστών.